Zydzi tomaszowscy

Tomaszów Mazowiecki, dnia 05 października 2015 roku

Szanowny Pan
Marcin Witko
Prezydent Miasta Tomaszowa Mazowieckiego


  W nawiązaniu do projektu „Żydowska społeczność dawnego wielokulturowego Tomaszowa Mazowieckiego” zgłoszonego do zrealizowania w ramach Tomaszowskiego Budżetu Obywatelskiego 2016 (TBO/38/2015), niezależnie od wyników głosowania, proszę o uwzględnienie w budżecie miasta przedsięwzięcia rozpisanego na kilka etapów, polegającego na przetłumaczeniu na język polski oraz wydaniu „Księgi Pamięci Gminy Żydowskiej w Tomaszowie Mazowieckim”.


   Szanowny Panie Prezydencie, historia Żydów tomaszowskich została dotychczas opracowana jedynie fragmentarycznie. W przestrzeni miejskiej – z wyjątkiem cmentarza żydowskiego i Galerii „Arkady” - brakuje jakichkolwiek odniesień do historii żydowskiej społeczności, Holocaustu i getta.


   Należy podkreślić, iż według Reny Margulies Chernoff i Allana Chernoffa – autorów wspomnień „The Tailors of Tomaszow. A memoir of Polish Jews” – wojnę przeżyło około 250 Żydów tomaszowskich z ponad 14 000 społeczności.


   Przykład niedawno zrealizowanych, z sukcesem, projektów, takich jak: spektakl „Listy z getta”, „Pasaże pamięci – spotkanie z kulturą tomaszowskich Żydów”, „Nie/Pamięć. Teatr w Tomaszowie Mazowieckim” oraz akcji społecznej na cmentarzu żydowskim, skłaniają do oceny, że warto kontynuować temat.


   Jak podaje historyk-regionalista Jerzy Wojniłowicz, w celu utrwalenia pamięci o żydowskiej społeczności Tomaszowa, Mosze Wajsberg – przewodniczący Związku Tomaszowian w Izraelu, wraz z innymi działaczami Związku, nawiązał kontakty z tomaszowianami, których wojenne i powojenne losy rzuciły do różnych zakątków świata.


   Apelował, aby napisali artykuły, relacje i wspomnienia oraz udostępnili stare fotografie, dokumenty i pamiątki. Napłynęło ich wiele. Opracowanie redakcyjne zgromadzonych materiałów i przygotowanie ich do druku zajęło pięć lat.


   Tak powstała obszerna, bogato ilustrowana „Księga Pamięci Gminy Żydowskiej w Tomaszowie Mazowieckim”. To praca zbiorowa pod redakcją Mosze Wajsberga, wydana w Tel Awiwie w 1969 roku. Napisana w języku hebrajskim i w jidysz „Księga Pamięci” przedstawia działalność Żydów tomaszowskich do wybuchu II wojny światowej, życie i zagładę podczas okupacji hitlerowskiej oraz losy uratowanych.


    Powtórzę za Panią Romą Boniecką, która esejem „Nie wyrzekłam się swoich żydowskich przyjaciół” poparła ideę zgłoszenia projektu związanego z historią Żydów tomaszowskich do budżetu obywatelskiego, że pamięć o tragicznej zagładzie Żydów, to kategoria moralna.

   Z kolei Richard Florida, który w 2002 roku wydał książkę "Narodziny klasy kreatywnej", mówi, że trzeba "inwestować w TOŻSAMOŚĆ miejsc, w środowisko i dziedzictwo architektoniczne, lokalną naturę, kreatywny klimat i warunki rozwoju, instytucje oraz kreatywność wszystkich klas ekonomicznych". To wszystko ma przekonać ludzi do POZOSTANIA na miejscu.

Dominik Kupis