Ogólnopolski Apel Czasopism – petycja środowisk naukowych, publicystycznych i twórczych
Ogólnopolski Apel Czasopism to inicjatywa periodyków artystycznych, naukowych i publicystycznych z całej Polski na rzecz radykalnej reformy programu MKiDN „Czasopisma”, w ramach którego co roku dystrybuowane są publiczne środki na działalność czasopiśmienniczą w kraju. Apel jest jednocześnie działaniem, symbolem i protestem. Ma rozpocząć ogólnopolską dyskusję i zmiany, których współautorami staną się redakcje czasopism
Jak piszą organizatorzy „program ten w swym obecnym kształcie nie stanowi wystarczającego wsparcia dla czasopism w Polsce”, „nie prezentuje jasnych kryteriów według których wnioskodawcy otrzymują punkty w poszczególnych kategoriach,”, „nie wiadomo, co wpływa na wysokość przyznanych dotacji”. W efekcie absolutna większość czasopism w Polsce „działa w stanie fundamentalnej niepewności”, utrudniony jest – o ile w ogóle możliwy – „proces budowania spójnej i długoterminowej polityki wydawniczej”, a „czasopisma, które winny aktywnie tworzyć pole kultury i publicznej debaty, zmuszone są w konsekwencji do działań doraźnych, zachowawczych, obliczonych na krótkotrwały efekt”. Jak podsumowują inicjatorzy apelu: „Często po prostu walczą o to, by w ogóle utrzymać się przy życiu”.
22. czerwca 2022 roku inicjatorzy Ogólnopolskiego Apelu Czasopism złożyli w MKiDN oficjalny list środowisk czasopiśmienniczych do ministra Piotra Glińskiego sygnowany przez 36 redakcji z całej z Polski co roku biorące udział w programie oraz załącznik zawierający kierunkowe propozycje zmian. Najważniejszym celem Ogólnopolskiego Apelu Czasopism na obecnym etapie jest jak najszybsze rozpoczęcie rozmów z Ministerstwem o nowym kształcie finansowania – jego zwiększeniu, wprowadzeniu transparentnych kryteriów przyznawania dotacji, a także wprowadzeniu do procesu przyznawania środków głosu przedstawicielek i przedstawicieli środowiska czasopism.
Ogólnopolski Apel Czasopism to ruch ponadpolityczny, który formułuje postulaty o charakterze pracowniczym/zawodowym dotyczące środowiska redaktorek i redaktorów czasopism w Polsce. Jednakże – by jego głos i postulaty stały się słyszalne – potrzebuje szerokiego społecznego wsparcia. To wsparcie jest szczególnie istotne ze strony środowisk naukowych, twórczych i publicystycznych, dlatego serdecznie zapraszamy Państwa do składania podpisu pod petycją wspierającą dążenia Ogólnopolskiego Apelu Czasopism (wraz z podaniem afiliacji) oraz udostępniania jej wszelkimi dostępnymi drogami – pocztą elektroniczną, w mediach społecznościowych itd. – i zachęcania w swoich środowiskach do wsparcia inicjatywy.
Wierzymy, że nie jest jeszcze za późno, by uratować wiele cennych tytułów i dać drugie życie czasopismom w całej Polsce – niezależnie od ich afiliacji ideowych czy politycznych.
***
LIST OTWARTY ws. programu MKiDN „Czasopisma”
Celem programu „Czasopisma” jest „wspieranie najbardziej znaczących ogólnopolskich czasopism kulturalnych, zarówno tych o wieloletnim dorobku i ugruntowanej pozycji, jak i tych, które uzyskały status opiniotwórczych w ostatnich latach”. Niestety – jak pokazuje wieloletnie doświadczenie redaktorów i redaktorek z różnych środowisk – program ten w swym obecnym kształcie nie stanowi wystarczającego wsparcia dla czasopism w Polsce. Jest to sytuacja zła i należy ją jak najszybciej zmienić. Poniżej przedstawiamy największe wady programu, a następnie postulaty jego systemowej zmiany.
Podstawowym problemem, co roku wskazywanym przez wielu wnioskodawców, jest nieprzejrzystość Programu MKiDN „Czasopisma”. Program nie prezentuje jasnych kryteriów, według których wnioskodawcy otrzymują punkty w poszczególnych kategoriach, nie wiadomo także, co wpływa na wysokość przyznanych im dotacji – często różniących się od kwot wnioskowanych. Negatywnie zaskakuje także brak merytorycznej waloryzacji działalności czasopism.
Nasze wyliczenia – oparte o wyniki ogólnopolskiej ankiety przeprowadzonej wśród redakcji kilkudziesięciu różnorodnych czasopism w Polsce – wskazują dodatkowo, że średnia kwota dotacji, wynosząca 44 000 zł, pokrywa zaledwie 17,44 % realnych potrzeb instytucji, takiej jak czasopismo. Wskaźnik ten pokazuje skalę problemu: dla większości czasopism ministerialna dotacja jest jedynym (bądź głównym) źródłem finansowania, co w praktyce przekłada się na ogromną ilość nieopłacanej przez nikogo pracy, dzięki której obieg czasopiśmienniczy w ogóle jeszcze funkcjonuje.
Dotacje są nie tylko zbyt niskie, ale też – w związku z opisaną wyżej małą przejrzystością wniosku – niestabilne. Każdorazowo, składając wniosek, redakcje większości polskich czasopism nie wiedzą, jakie kryteria muszą spełnić, aby otrzymać dofinasowanie i na jakie wsparcie mogą liczyć, w związku z tym działają w stanie fundamentalnej niepewności. To ogromny problem w procesie budowania spójnej i długoterminowej polityki wydawniczej. Czasopisma, które winny aktywnie tworzyć pole kultury i publicznej debaty, zmuszone są w konsekwencji do działań doraźnych, zachowawczych, obliczonych na krótkotrwały efekt. Często po prostu walczą o to, by w ogóle utrzymać się przy życiu.
Z naszego punktu widzenia, program ten jest w aktualnej formie nieudaną i nieadekwatną próbą finansowania działalności czasopiśmienniczej, będącą efektem wieloletnich zaniedbań, co skutkuje brakiem odpowiedzi na realne potrzeby. Z tego powodu – niżej podpisani redaktorzy i redaktorki ogólnopolskich czasopism – wysuwamy następujące postulaty:
1) Apelujemy o zakończenie przyznawania dotacji w dotychczasowej formule konkursowej.
2) Domagamy się podwyższenia ogólnej kwoty przeznaczonej na program Czasopisma do około 15 000 000 złotych na rok. Domagamy się uruchomienia programu Czasopisma od roku 2023 w formie dotacji stałej opartej o dwustopniową waloryzację (minimalną i jakościową). Szczegóły naszej propozycji znajdują się w załączniku nr 1 do niniejszego listu.
3) Postulujemy powołanie Rady Konsultacyjnej złożonej z redaktorów i redaktorek czasopism (w tym sygnatariuszy niniejszego listu) oraz urzędników Ministerstwa, której celem będzie stworzenie nowego regulaminu. Głos redaktorów i redaktorek w takim organie powinien być istotny.
4) Apelujemy o wprowadzenie waloryzacji jakościowej działalności czasopism w trybie 2-letnim jako podstawy do przedłużenia dotacji na kolejny okres.
5) Postulujemy, żeby decyzja o przyznaniu/przedłużeniu dotacji była ogłaszana najpóźniej 31. stycznia.
Nasze postulaty dotyczą radykalnej i systemowej zmiany programu dotacyjnego „Czasopisma”. Wyrastają one z naszych wieloletnich doświadczeń, których respektowania się domagamy – nikt, tak jak my, nie zna wszak realiów naszej pracy i jej wymagań. Nie da się robić dobrego czasopisma za niewielkie, a do tego niepewne, pieniądze. Nie da się tworzyć kultury czasopiśmienniczej w warunkach stałej niepewności, co stan kryzysu pandemicznego dodatkowo uwyraźnił. Wyrażamy nadzieję, że zgłoszone postulaty, będące głosem środowiska, nie zostaną zignorowane, a Ministerstwo – w osobie Piotra Glińskiego – doskonale zrozumie powagę sytuacji i konieczność zasadniczych zmian.
Z wyrazami szacunku, redakcje czasopism:
Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni
BLOK Magazine
Czas Kultury
Czasopismo „TUU”
Dwutygodnik
Fragile
Glissando
HYBRYDA Pismo Artystyczno-Literackie
Komiks i My
Kwartalnik Kulturalny
Opcje
Kwartalnik Literacki Wyspa
Kwartalnik literacko-artystyczny „Fraza”
Kwartalnik literacko-krytyczny KONTENT
Kwartalnik Twój Blues
Lwowski Biuletyn Informacyjny
Magazyn Kontakt
Magazyn kulturalno-społeczny „Kultura i Biznes”
Magazyn Materiałów Literackich „Cegła”
Mały Format
Miasteczko Poznań
Miesięcznik Literacki Akant
Miesięcznik ZNAK
Migotania
Ostoja. Sztuka – Literatura – Społeczeństwo
Pamiętnik Literacki
Pismo
Popmoderna
Projektor. Magazyn Kulturalny
Redakcja Wakatu (2006-2020)
Rita Baum
RROM PO DROM
„Semper Fidelis”
Stolica Sześć strun świata
Tygodnik Spraw Obywatelskich
***
PROGRAM MKIDN „CZASOPISMA”: POSTULATY NOWEGO SPOSOBU FINANSOWANIA CZASOPISM
1. Zwiększenie ogólnej kwoty przeznaczonej na dotacje dla czasopism do około 15 000 000 złotych rocznie (liczba czasopism startujących w konkursie razy średnia dotacja wynosząca 90 000; średnia dotacja w tej wysokości będzie zapewniać niecałe 40% średniego budżetu czasopisma wynoszącego około 252 000 – dane pozyskane z przeprowadzonej przez nas ankiety wśród czasopism).
2. Zmniejszenie rozpiętości przyznawanych dotacji – wprowadzenie czterech lub pięciu możliwych kwot dotacji z jasno określonymi progami dla wszystkich, przykładowo: – 30 000 zł / rok – 60 000 zł / rok – 90 000 zł / rok – 120 000 zł / rok – 150 000 zł / rok
3. Zwiększenie przejrzystości przyznawania dotacji: przejście od formuły konkursowej do stałego finansowania redakcji spełniających określone warunki minimum:
– minimum 2-letni staż czasopisma[1]
– regularność ukazywania się danego tytułu – ocena jakościowa, uwzględniająca różnorodność czasopism startujących w konkursie, oparta o:
a) ustalony wskaźnik (ilość sprzedanych egzemplarzy w wypadku czasopism papierowych, ilość wizyt na witrynie wg narzędzi Google Analytics dla czasopism cyfrowych) poświadczający powiększanie grupy odbiorców lub – w uzasadnionych przypadkach – utrzymywanie jej na stałym poziomie,
b) wpływ czasopisma na treść i jakość debat toczących się w jego polu – ich inicjowanie, moderowanie, cytowalność treści publikowanych w danym magazynie w ważnych dla danego pola dyskusjach,
c) animowanie pola (literackiego, publicystycznego, naukowego – odpowiedniego dla danego tytułu) rozumiane jako działania niezwiązane bezpośrednio z wydawaniem pisma (organizacja debat/paneli/warsztatów/działań edukacyjnych dla dzieci i młodzieży itp.),
d) otwarcie czasopisma na debiutantów / osoby niedoświadczone,
e) dalszy rozwój w dziedzinie/dyscyplinie autorów początkowo związanych z danym tytułem.
4. Jakościowa waloryzacja pkt. 3.a, 3.b, 3.c, 3.d, 3.e w trybie 2-letnim podstawą do przedłużenia dotacji na kolejne lata.
5. Powołanie organu – Rady Waloryzacyjnej – złożonego z redaktorów i redaktorek czasopism oraz urzędników Ministerstwa, odpowiedzialnego za proces waloryzacji działań czasopism, który posiadać będzie kluczowy głos przy decyzji o przedłużaniu dotacji na kolejne lata.
6. Członkowie Rady Waloryzacyjnej powinni reprezentować wszystkie środowiska i redakcje startujące dotychczas w programie Czasopisma. W tym celu powinni być obierani drogą losowania – na okres dwóch lat – spośród listy redaktorów i redaktorek uprzednio zgłoszonej do MKiDN.
7. Decyzja o przyznaniu/przedłużeniu dotacji powinna być ogłaszana najpóźniej do 31. stycznia.
[1] Redakcje młodszych periodyków lub tych dopiero rozpoczynających działalność, które chciałyby zostać włączone do nowego systemu dotacyjnego, powinny przedstawić szczegółową koncepcję rozwoju wraz z zawartością projektowanych numerów.
Szymon Rębowski (Magazyn Kontakt, Ogólnopolski Apel Czasopism) Skontaktuj się z autorem petycji