NIE dla końca vapowania w Polsce

Szanowny Pan,
Donald Tusk 
Prezes Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowny Panie Premierze,

Zwracam się do Pana w imieniu Związku Pracodawców Branży Vapingowej aby wyrazić stanowczy protest wobec działań legislacyjnych w praktyce eliminujących urządzenia do waporyzacji, czyli tzw. e-papierosy z rynku.

Procedowana ustawa o zmianie ustawy o podatku akcyzowym oraz ustawy kodeks karny skarbowy (UD139) to poważny krok wstecz w realizacji strategii ograniczenia palenia tytoniu przez Polaków. Skutkiem wprowadzenia tej regulacji będzie eliminacja urządzeń do waporyzacji z polskiego rynku. Wydaje się to jednocześnie działaniem w interesie największych koncernów tytoniowych, które umocni pozycję Polski jako lidera w odsetku palaczy w społeczeństwie. Wprowadzenie tej ustawy naruszy również równowagę konkurencyjną na rynku[1].

Palenie zabija. Palenie tytoniu jest jedną z głównych przyczyn przedwczesnych zgonów w Polsce[2]. Liczba palaczy w naszym kraju (8,5 mln osób – ponad 28 proc. populacji, które zużywa rocznie 50 mld sztuk papierosów![3]) jest jedną z najwyższych w Unii Europejskiej, a skutki zdrowotne, społeczne i finansowe tego nałogu są ogromne.  W związku z tym, wszelkie działania mające na celu ograniczenie palenia tytoniu powinny skupiać się na skutecznych metodach redukcji szkód, takich jak wspieranie alternatyw mniej szkodliwych niż papierosy tradycyjne. Eliminacja z rynku e-papierosów to działanie wbrew potwierdzonym i skutecznym strategiom ograniczania szkód spowodowanych paleniem, a uzasadnienie do projektu ustawy sprzeczne jest w wielu punktach z faktami i badaniami naukowymi.

Vaping wspiera politykę UE. W 2014 r. Parlament Europejski i Rada Europy przyjęły inicjatywę, której celem jest Europa wolna od dymu tytoniowego. Jako termin realizacji tego ambitnego planu wskazano rok 2040[4]. Są jednak kraje, które już dziś są bliskie realizacji tego celu. W 2022 r., według danych szwedzkiej agencji ds. zdrowia publicznego, tylko 5,6% dorosłych Szwedów paliło papierosy[5],[6]. Jest to ogromny sukces, biorąc pod uwagę, że jeszcze pół wieku temu odsetek ten przekraczał 40%, a na początku XXI wieku - ponad 20%. Kluczowym elementem w szwedzkiej strategii było przyjęcie alternatywnych, wolnych od dymu tytoniowego rozwiązań o zmniejszonym ryzyku zdrowotnym, takich, jak urządzenia do waporyzacji. Przyspieszyło to znacząco proces odejścia od bardziej szkodliwych, tradycyjnych papierosów. W efekcie w ciągu ostatniej dekady odsetek palaczy spadł o połowę, do poziomu około 5%. Jeśli trend ten się utrzyma, Szwecja osiągnie oficjalny status kraju „wolnego od dymu tytoniowego” jako pierwszy rozwinięty kraj na świecie. 
 
Ambitne cele polityki antytytoniowej realizowane są także poza Europą. Po dziesięcioleciach wysokiego spożycia papierosów Nowa Zelandia zdołała zmniejszyć o połowę liczbę osób palących. Wydarzyło się to w ciągu zaledwie dziesięciu lat (!)[7],[8], a jednym ze środków do celu było wsparcie dla przejścia palaczy od tradycyjnych papierosów do e-papierosów. W 2020 roku nowozelandzkie Ministerstwo Zdrowia uruchomiło nawet kampanię „Vaping to quit smoking”. Jej celem było zachęcenie dotychczasowych palaczy do przejścia na mniej szkodliwą i mniej toksyczną alternatywę dla wyrobów tytoniowych, jaką stanowią e-papierosy. 
 
Vaping jest mniej szkodliwy niż wyroby tytoniowe. Jakie są podstawowe argumenty za utrzymaniem dostępności e-papierosów? Liczne badania naukowe potwierdzają, że waporyzacja jest znacznie mniej szkodliwa (nawet o 95 procent)[9] niż palenie tradycyjnych papierosów. Eliminuje ona większość szkodliwych substancji obecnych w dymie tytoniowym, takich jak substancje smoliste czy tlenek węgla. E-papierosy są skutecznym narzędziem w procesie rzucania palenia tytoniu. Dla wielu osób są one alternatywą dla tradycyjnych metod, takich jak gumy nikotynowe czy plastry. Para wytwarzana przez e-papierosy nie zawiera substancji, które są szkodliwe dla osób postronnych[10]. Dzięki temu, korzystający z e-papierosów nie narażają swojego otoczenia na bierne palenie.
 
Vaping nie jest dla nieletnich. Przez autorów projektu ustawy podnoszony jest argument, że e-papierosy zachęcają młodzież do sięgania po nikotynę. Jednak badania pokazują, że młodzi ludzie, którzy wchodzą w nałóg nikotynowy, najczęściej sięgają po tradycyjne papierosy[11]. E-papierosy są natomiast wybierane przez dorosłych palaczy, którzy chcą rzucić lub ograniczyć palenie. W Polsce obowiązuje zakaz sprzedaży wyrobów vapingowych osobom nieletnim, kluczem więc jest jego skuteczna egzekucja, a nie sięganie po metody prohibicyjne, które z reguły nie przynoszą spodziewanych efektów.
Projekt zmian wyeliminuje vaping z rynku. Projekt ustawy zakłada drastyczne podwyższenie cen e-papierosów przez wzrost podatku akcyzowego. Doprowadzi to w praktyce do wyeliminowania tych produktów z legalnego obrotu i rozwoju nielegalnej sprzedaży. To z kolei utrudni kontrolę ich jakości i składu oraz przyczyni się do wzrostu przestępczości (rozrost szarej strefy). Zakładane przez autorów projektu ustawy wpływy z podatku akcyzowego są iluzoryczne, ponieważ, jako, że cena za e-papierosy będzie kilkukrotnie wyższa  niż tradycyjnych papierosów, nikt nie kupi ich w tej cenie, szczególnie jeśli jednocześnie będą dostępne znacznie taniej przez Internet z krajów sąsiednich lub w szarej strefie[12].

Czy rząd wspiera koncerny? Jakkolwiek zastrzegamy, że nie jesteśmy w stanie zweryfikować tych twierdzeń, to doniesienia prasowe sugerują[13], że prace nad ustawą odbywały się w atmosferze silnego nacisku lobby tytoniowego. Szczególnie ma to dotyczyć największego producenta wyrobów tytoniowych na świecie, którego kierownictwo spotkało się w trakcie prac nad ustawą z ministrami Pana Rządu, a jego byli współpracownicy biorą udział w pracach nad ustawami tytoniowymi i akcyzowymi w Ministerstwach Zdrowia i Finansów. Gdyby tak faktycznie było i gdyby projekt został uchwalony w aktualnym kształcie, ww. koncern byłby największym beneficjentem wprowadzenia przepisów nie tylko ze względu na fakt, że tradycyjne papierosy pozostaną najtańszym wyrobem na rynku dla osób palących, ale także ze względu na eliminację konkurencji dla flagowej kategorii podgrzewaczy tytoniu sprzedawanej przez ten koncern.
Prohibicja nigdy nie działa. Uważamy, i jest to potwierdzone doświadczeniami innych krajów oraz badaniami[14],[15], że ograniczenia w dostępie do e-papierosów dla osób dorosłych są nieuzasadnione i przyniosą więcej szkody niż pożytku. Czy taki jest rzeczywisty cel kierowanego przez Pana rządu?

Dlatego apelujemy do Pana Premiera o wycofanie projektu z prac legislacyjnych lub cofnięcie go do konsultacji społecznych i umożliwienie merytorycznej dyskusji z udziałem szerokiego grona autorytetów, której do tej pory nie przeprowadzono.

Z poważaniem
Prezes Zarządu Związku Pracodawców Branży Vapingowej
Maciej Powroźnik

[1] Opinia oraz analizy zgłoszone przez liczne podmioty w procesie konsultacji publicznych nad procedowaną ustawą. Materiały dostępne na stronie Rządowego Centrum Legislacji https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12389955/katalog/13084089#13084089 (dostęp: 11.12.2024 r.).
[2] Jankowski M, Ostrowska A, Sierpiński R i wsp. The prevalence of tobacco, heated tobacco, and e-cigarette use in Poland: A 2022 web-based cross-sectional survey. Int J Environ Res Public Health 2022; 19: 4904. doi: 10.3390/ijerph19084904. (dostęp: 11.12.2024 r,).
[3] Szacunki Global Burden of Disease (GBD), 2023, https://www.mp.pl/pacjent/pulmonologia/aktualnosci/320660,wzrasta-odsetek-polakow-palacych-papierosy(dostęp: 11.12.2024 r.).
[4] “The objective of the Europe's Beating Cancer Plan is to achieve a tobacco- free generation by 2040” https://europa.eu/newsroom/ecpc-failover/pdf/ip-24-6185_en.pdf (dostęp: 11.12.2024 r.).
[5] Dane https://smokefreesweden.org. (dostęp: 11.12.2024 r.)
[6] Swedes First in World to Become Smoke Free – It’s a Lesson for the World Says Smoke Free Sweden https://www.businesswire.com/news/home/20241113569960/en/BREAKING-NEWS-Swedes-First-in-World-to-Become-Smoke-Free-–-It’s-a-Lesson-for-the-World-Says-Smoke-Free-Sweden#:~:text=Official%20health%20data%20released%20by,five%20times%20higher%20than%20Sweden's. (dostęp: 11.12.2024 r.).
[7] Oficjalna strona rządu Nowej Zelandii, “New Zealand records lowest smoking rate ever” https://www.beehive.govt.nz/release/new-zealand-records-lowest-smoking-rate-ever (dostęp: 11.12.2024 r.).
[8]“New Zealand puts Australia to shame – new report” https://colinmendelsohn.com.au/wp-content/uploads/2021/12/Au-vs-NZ-adult-smoking-rates-2010-2021-1-e1639020008392.png (dostęp: 11.12.2024 r.).
[9] Dla przykładu; Office for Health Improvement and Disparities, Nicotine Vaping in England: 2022 Evidence Update https://www.gov.uk/government/publications/nicotine-vaping-in-england-2022-evidence-update/nicotine-vaping-in-england-2022-evidence-update-main-findings(dostęp: 11.12.2024 r.).
[10] Cancer Research UK https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/causes-of-cancer/smoking-and-cancer/is-vaping-harmful
[11]Proportion and trend in the age of cigarette smoking initiation among adolescent smoking experiencers aged 13–15 years in 148 countries/territories https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9742527/ (dostęp: 11.12.2024 r.).
[12] Raport „Szara Strefa” 2024, Instytut Analiz I Prognoz Gospodarczych https://www.ipag.org.pl/Content/Uploaded/files/IPAG_Szara_Strefa_2024.pdf (dostęp: 11.12.2024 r.).
[13] Dla przykładu: https://wiadomosci.wp.pl/wicepremier-kosiniak-kamysz-ustawa-antytytoniowa-i-spotkanie-z-koncernem-7077657473125344a  (dostęp: 11.12.2024 r). https://wyborcza.pl/7,75398,31139590,nowe-kadry-w-centrum-e-zdrowia-odeszli-informatycy-z-doswiadczeniem.html. (dostęp: 11.12.2024 r.).
[14] Badanie wykazało, że chociaż młodzi dorośli zmniejszyli użycie zakazanych e-papierosów smakowych, jednocześnie zwiększyli użycie tradycyjnych papierosów.  https://www.nber.org/papers/w32534 (dostęp: 11.12.2024 r.).
[15]The Effect of E-Cigarette Flavor Bans on Tobacco Use   https://www.nber.org/papers/w32535 (dostęp: 11.12.2024 r.).

Prezes Związku Pracodawców Branży Vapingowej    Skontaktuj się z autorem petycji