Pomóżmy uhonorować jednego z najwybitniejszych uczonych w dziejach

12 grudnia 2018 roku upłynęła 111 rocznica wygłoszenia wykładu noblowskiego przez Alberta A. Michelsona. Z tej okazji, jako dziennikarz i redaktor naukowy, wystąpiłem do pani Moniki Matowskiej, przewodniczącej Rady Miasta Bydgoszczy, z prośbą o zmianę nazwy ulicy Akademickiej w Bydgoszczy na ulicę Alberta A. Michelsona. Zwracam się do Państwa – zwłaszcza do przedstawicieli polskiej nauki i edukacji, ale także do uczniów, studentów i pasjonatów nauki – z gorącą prośbą o okazanie wsparcia dla tej idei oraz rozpropagowanie niniejszej petycji.

Urodzony w 1852 roku, Albert A. Michelson jest uznawany za jednego z najwybitniejszych fizyków doświadczalnych w historii nauki. Na Zachodzie znany jako „Mistrz Światła”, był pierwszym człowiekiem, który z dużą dokładnością (i wielokrotnie) mierzył prędkość światła. W 1887 roku wraz z Edwardem Morleyem przeprowadził jeden z najdonioślejszych eksperymentów w dziejach: za pomocą wynalezionego przez siebie interferometru stwierdził, że prędkość światła nie zależy od ruchu Ziemi po orbicie wokół Słońca. Było to pierwsze doświadczenie wykazujące, że na swym najgłębszym poziomie fizyczna rzeczywistość ma inne cechy niż sugerowałaby to naiwna ludzka intuicja. Zatem eksperyment ten nie tylko wykorzystywał odkrycie Mikołaja Kopernika, ale także znakomicie wpisywał się w ducha rewolucji kopernikańskiej! Zaobserwowana przez Alberta A. Michelsona stałość prędkości światła w różnych układach odniesienia kilkanaście lat później stała się jednym z dwóch postulatów, na których Albert Einstein zbudował szczególną teorię względności.

W 1892 roku Albert A. Michelson użył metod interferencyjnych do pomiarów widm pierwiastków i odkrył rozdwojenie linii widmowych atomu wodoru. Rozdwojenie to po kilkudziesięciu latach okazało się pierwszą doświadczalną oznaką istnienia nowej stałej fizycznej: stałej struktury subtelnej. Stała ta odgrywa w przyrodzie niezwykle ważną rolę, decyduje bowiem o sile oddziaływań elektromagnetycznych.

Konieczność wykonywania matematycznie żmudnych analiz zebranych danych eksperymentalnych spowodowała, że w 1898 roku Albert A. Michelson skonstruował analizator harmoniczny, urządzenie zaprojektowane do przeliczania prostych i odwrotnych transformat Fouriera. Analizator Michelsona był jednym z pierwszych mechanicznych komputerów w dziejach i pierwszym komercyjnie powielanym.

W 1921 roku Albert A. Michelson za pomocą interferometru nowego typu dokonał pierwszego pomiaru wielkości obiektu znajdującego się poza naszym układem planetarnym: zmierzył rozmiary słynnej Betelgezy, gwiazdy tworzącej lewe ramię gwiazdozbioru Oriona. Okazała się ona być nieco mniejsza od średnicy orbity Marsa, co zgadza się ze współczesnymi oszacowaniami. Tym samym Albert A. Michelson zapoczątkował erę interferometrii astronomicznej, będącej jednym z najważniejszych narzędzi współczesnej astronomii obserwacyjnej.

Alberta A. Michelsona można również uznać za praojca astronomii grawitacyjnej. Oba wielokilometrowych rozmiarów obserwatoria LIGO, za pomocą których w 2015 roku dokonano pierwszej detekcji fal grawitacyjnych, to udoskonalone interferometry Michelsona. Przyrządy te są tak czułe, że mierzą odkształcenia czasoprzestrzeni w skali tysiące razy mniejszej od rozmiarów protonu. Detekcja fal grawitacyjnych była wydarzeniem o tak doniosłym znaczeniu naukowym, że już w 2017 roku – a więc po rekordowo krótkim czasie – przyznano za nie Nagrodę Nobla.

Za wynalezienie interferometru Albert A. Michelson otrzymał w 1907 roku Nagrodę Nobla z fizyki, pierwszą w dziejach amerykańskiej nauki. Zatem międzynarodowa kariera obecnie już niemal legendarnych „amerykańskich naukowców” rozpoczęła się od człowieka urodzonego w dzisiejszym województwie kujawsko-pomorskim. Albert A. Michelson przyszedł bowiem na świat w nieodległym od Bydgoszczy Strzelnie. Rodzina wyemigrowała do Ameryki gdy miał niespełna trzy lata. To dlatego powszechnie Albert A. Michelson jest uznawany za amerykańskiego naukowca, a jego nazwisko wielu wymawia wedle reguł amerykańskiej fonetyki. Jednak sam Michelson podawał swoje nazwisko zgodnie z polskim brzmieniem i przez całe życie, we wszystkich dokumentach urzędowych, jako miejsce urodzenia swojego i swoich rodziców wpisywał „Strzelno, Poland” – choć państwa polskiego nie było wtedy na mapach od ponad stu lat.

Ul. Akademicka w Bydgoszczy jest reprezentacyjną, wielopasmową ulicą z linią tramwajową, wiodącą środkiem jednego z największych bydgoskich osiedli. Tworzy ona północną granicę kampusu Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich i przecina się z wytyczającą granicę zachodnią ulicą Mariana Rejewskiego, wybitnego bydgoszczanina, który – podobnie jak Albert A. Michelson – konstruował mechaniczne przyrządy przyspieszające obliczenia matematyczne. Specyfika zabudowy okolic ul. Akademickiej powoduje, że z ulicą tą nie wiążą się żadne adresy. Koszty zmiany jej nazwy na ul. Alberta A. Michelsona byłyby więc wręcz symboliczne.

W czasach, gdy przestrzeń publiczną ustawicznie wykorzystuje się jako narzędzie walki światopoglądowej, nadanie bydgoskiej ulicy imienia naukowca wybitnego nie w skali państwa czy świata, ale w skali całej cywilizacji, sprzyja nie tylko kreowaniu pozytywnego wizerunku nauki, ale także budowaniu głęboko pozytywnego, łagodzącego nastroje społeczne patriotyzmu. Możemy różnić się poglądami, historią, kulturą czy wyznawanymi bogami, ale fizyczną rzeczywistość, w której żyjemy i którą z tak wyjątkowymi sukcesami badał Albert A. Michelson, wszyscy mamy wspólną.

Jarosław Chrostowski    Skontaktuj się z autorem petycji